
लेप्टॉन (Lepton)
कणभौतिकीच्या मानक प्रतिकृतीनुसार (standard model) लेप्टॉन हे क्वार्कांप्रमाणेच मूलभूत कण आहेत. लेप्टॉन हे प्रबल आंतरक्रियाशील नसतात आणि अबल व विद्युतचुंबकीय ...

वस्तुमान (Mass)
वस्तुमान हा कोणत्याही पदार्थाचा मूलभूत गुणधर्म आहे. एखाद्या पदार्थातील अणुरेणूंना आपापले वस्तुमान असते. अश्या सर्व अणुरेणूंच्या वस्तुमानांची बेरीज म्हणजे पदार्थाचे ...

वस्तुमान आणि ऊर्जा यांची अक्षय्यता (Mass and Energy Conservation)
वस्तुमानाची निर्मीती शून्यातून होऊ शकत नाही अथवा त्याचा नाशही होऊ शकत नाही. अधिक अचूकपणे म्हणायचे झाले, तर कोणत्याही प्रणालीतील एकूण ...

वस्तुमानदोष (Mass Defect)
अणुकेंद्राचे वस्तुमान आणि त्याच्या घटकांचे वस्तुमान यांमधील फरकास वस्तुमानदोष असे म्हणतात. न्यूट्रॉन (Neutron) आणि प्रोटॉन (Proton) असलेल्या अणुकेंद्राचे वस्तुमान असल्यास ...

वस्तुमानांक (Mass Number)
एखाद्या अणूचे वस्तुमान आणवीय वस्तुमान एकका (Atomic Mass Unit) च्या परिमाणात व्यक्त केले असता जी संख्या येईल तिच्या अगदी लगतच्या ...

विद्युत आकारांतर (Electrostriction)
विद्युत अपारक (विद्युत असंवाहक वा निरोधक; Dielectric) पदार्थ विद्युत क्षेत्रात ठेवल्यास त्याच्या आकारमानात किंचित बदल (यांत्रिक विरूपण) होतो. या आविष्काराला ...

विश्वनिर्मिती – महा उसळी (Big Bounce)
विश्वनिर्मिती – महा उसळी विश्वाच्या निर्मितीविषयक ‘महास्फोट सिद्धांत’ हा अग्रणी समजला जातो. या सिद्धांतातील त्रुटी दूर करण्यासाठी वैश्विक वैश्विक फुगवट्याचा ...

विश्वनिर्मिती – स्थिर स्थिती (Steady State Theory)
विश्वनिर्मिती – स्थिर स्थिती : विश्वाच्या निर्मितीविषयी असलेल्या महास्फोट सिद्धांतातील त्रुटी दूर करण्यासाठी इ.स. १९४८ मध्ये थॉमस गोल्ड आणि हर्मन बॉन्डी ...

विश्वनिर्मिती – महास्फोट (Big Bang Theory)
विश्वनिर्मिती – महास्फोट : महास्फोट सिद्धांत हा विश्वनिर्मितीवरील एक महत्त्वपूर्ण सिद्धांत आहे. अल्बर्ट आइन्स्टाइनने इ.स. 1915 मध्ये मांडलेल्या व्यापक सापेक्षता सिद्धांताचा ...

वैषुविकवृत्त स्थाननिर्देशन पद्धत (Equatorial Co-ordinate System)
वैषुविकवृत्त स्थाननिर्देशन पद्धत : आकाश गोलावरील (Celestial Sphere) ग्रह, तारे किंवा अन्य आकाशस्थ वस्तूंचे स्थान निश्चित करण्यासाठी ही पद्धत वापरली ...

व्यतिकरण (Interference)
पाण्याच्या स्थिर-सपाट पृष्ठभागावर जेंव्हा आघात होतो तेंव्हा त्या पृष्ठभागावर उंच सखल अशा लहरी उमटतात. त्या लहरींना तरंग अशी संज्ञा आहे ...

समता उल्लंघन (Violation of parity)
(भौतिकी). पॅरिटी उल्लंघन. सममिती (symmetry) आणि अक्षय्यत्वाचे नियम (conservation law) ह्या भौतिकीमधील महत्त्वाच्या संकल्पना आहेत. समता अथवा परावर्तन सममिती (reflection ...

सममंडल (Prime vertical)
सममंडल : क्षितिजावर चार मुख्य दिशा दर्शविणारे बिंदू ( N, E, S, W ) आपल्याला माहीत आहेत. NZS हे याम्योत्तरवृत्त ...

समवस्तुमानांक (Isobar)
अणुकेंद्रीय भौतिकीत वस्तुमानांक [] तोच परंतु भिन्न अणुक्रमांक [] असलेल्या अणूंना समवस्तुमानांक असे म्हणतात. म्हणजेच न्यूक्लिऑनांची (न्यूट्रॉन व प्रोटॉन यांची ...

संस्पंदन (Resonance)
(अनुस्पंदन). ध्वनीच्या कंपनांबाबत ही संज्ञा वापरण्यात येते. ध्वनीशिवाय यांत्रिकी, प्रत्यावर्ती विद्युत प्रवाह मंडले, रेडिओ मंडले, रेणवीय संरचना, अणुकेंद्रीय चुंबकत्व, प्रकाशकी ...

सी. सी. डी. – विद्युत भार युग्मित प्रयुक्ती– (Charge Coupled Device)
सी. सी. डी. – विद्युत भार युग्मित प्रयुक्ती : विद्युत भार युग्मित प्रयुक्तीचा शोध इ.स. १९६९ मध्ये विलार्द बॉयल आणि ...

सेंटॉर लघुग्रह (Centaur Asteroids)
सेंटॉर लघुग्रह : ‘सेंटॉर’ म्हणजे वरचे अर्धे शरीर मानवी आणि खालचे अर्धे शरीर आणि पाय घोड्याचे असणारा ग्रीक पुराण कथांमधील ...

स्थिति समीकरण (State equation)
भौतिकी हे निसर्गातील विविध प्रणालींचा अभ्यास करणारे शास्त्र आहे. या प्रणाल्या विविध प्रकारच्या असू शकतात. उदा., एखाद्या डब्यात बंद करून ...