
अकार्बनी रसायनशास्त्र (Inorganic Chemistry)
सर्व जैव रसायनांचा मुख्य घटक कार्बन असतो; म्हणून त्यांना कार्बनी संयुगे व त्यांच्यासंबंधीच्या शास्त्रास कार्बनी रसायनशास्त्र व उरलेल्या सर्व रसायनांविषयीच्या ...

अँथ्रॅसीन (Anthracene)
अँथ्रसीन हे फिकट पिवळ्या रंगाचे स्थायुरूप कार्बनी संयुग आहे. हे तीन बेंझिन वलये एकमेकांशी जुळल्या जाऊन तयार झाले आहे. याचे ...

अपघर्षक (Abrasive)
घर्षणाने पृष्ठाची झीज घडवून आणणारा पदार्थ. कोणत्याही वस्तूचा पृष्ठभाग घासून स्वच्छ करणे, गुळगुळीत करणे, त्याच्यावर चकाकी आणणे, पृष्ठ झिजवून त्या ...

अंबर, उदी (Ambergris, Ambergrease, Grey Amber)
उदी अंबर हा एक नैसर्गिक राखाडी रंगाचा, मेणचट व सुगंधी स्थायू पदार्थ आहे. याचा उपयोग अत्तरे व सुगंधी द्रव्यनिर्मितीमध्ये करतात ...

अभिशोषण (Absorption)
ज्या क्रियेमध्ये वायू, द्रव किंवा घन पदार्थाचे दुसऱ्या द्रव किंवा घन पदार्थाकडून शोषण होते, त्या क्रियेला अभिशोषण असे म्हणतात. ज्या ...

अमाइडे (Amides)
कारबॉक्सिलिक अम्लांच्या —COOH गटातील -OH चे प्रतिष्ठापन (संयुगातील एखाद्या अणूच्या जागी दुसरा अणू येणे) -NH2 या गटाने झाले म्हणजे अमाइडे ...

अमाइने (Amines)
अमोनियाच्या (NH3) एक, दोन किंवा तिन्ही हायड्रोजन अणूंच्या जागी एकसंयुजी हायड्रोकार्बन मूलकांची प्रतिष्ठापना करून अमोनियापासून मिळणाऱ्या कार्बनी संयुगांचा एक गट ...

अमिनीकरण (Amine synthesis)
अमाइन वर्गातील संयुगे तयार करण्याच्या क्रियेला अमिनीकरण म्हणतात. अमोनिया (NH3) मधील एक अथवा अधिक हायड्रोजन अणूंच्या जागी एक अथवा अधिक ...

अमोनिया (Ammonia)
इतिहास : ख्रि.पू. ४ थ्या शतकात ईजिप्तमधील लोक उंटाची लीद जाळल्यावर जी काजळी जमते तिच्यापासून अमोनियम क्लोराइड (नवसागर) बनवीत. ते ...

अम्लराज (Aqua regia)
तीन मोल संहत (तीव्र) हायड्रोक्लोरिक अम्ल व एक मोल संहत नायट्रिक अम्ल यांच्या मिश्रणाला ‘अम्लराज’ म्हणतात. हे पिवळसर रंगाचे वाफाळणारे ...

अल्कलॉइडे (Alkaloides)
सजीवांनी (वनस्पती, प्राणी, सूक्ष्मजीव इत्यादी) आपल्या विविध शारीरिक भागात निर्मिलेल्या नायट्रोजनयुक्त (Nitrogen containing) पदार्थांना अल्कलॉइडे असे संबोधिले जाते. याची सर्वसमावेशक ...

आधुनिक आवर्त सारणी (Modern Periodic table)
मेंडेलेव्ह यांनी जेंव्हा मूलद्रव्यांची आवर्त सारणी विकसित केली तेंव्हा रसायनशास्त्रज्ञांना अणूच्या अंतर्गत रचनेची काहीच माहिती नव्हती. विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला मूलद्रव्याचा ...

आयन (Ion)
अणूच्या केंद्रकातील प्रोटॉन हे धन विद्युत भारित तर अणुकेंद्रकाभोवती फिरणारे इलेक्ट्रॉन हे ऋण विद्युत भारित असतात. कोणत्याही मूलद्रव्याच्या अणूमध्ये प्रोटॉन ...

आवर्त सारणी : पायाभूत सिध्दांत (Periodic table : Basic theories)
सतराव्या शतकात निसर्गातील काही मोजकीच मूलद्रव्ये माहित होती. नवनव्या शोधांमुळे मूलद्रव्यांची संख्या वाढत गेली व एकेका मूलद्रव्याचा स्वतंत्र अभ्यास करणे ...

आवर्त सारणी : मेंडलेव्हचे कार्य (Periodic table : Mendeleeve’s work)
मूलद्रव्यांचे वर्गीकरण करण्याचे मुख्य श्रेय रशियन रसायनशास्त्रज्ञ दमित्री इव्हानव्ह्यिच मेंडलेव्ह यांना जाते. रसायनशास्त्राला मान्य असलेल्या आवर्त सारणीच्या प्राथमिक विकासात त्यांचे ...