मराठी विश्वकोश

विल्यम बॅफिन (William Baffin)

बॅफिन, विल्यम (Baffin, William) : (१५८४ – २३ जानेवारी १६६२). ब्रिटिश मार्गनिर्देशक आणि समन्वेषक. बॅफिन यांच्या बालपणाविषयी विशेष माहिती उपलब्ध नाही. त्यांचा जन्म लंडन येथे झाला असावा असा अंदाज आहे.…

मुरोमाची कालखंड : जपानमधील राजकारण, साहित्य आणि धर्म यांचा प्रभाव असणारा कालखंड (१३३३ ते १५७३). इ.स.१३३६ ते १५७३ या काळामध्ये बर्‍याच घटना घडल्या. आशिकागा ताकाउजिने कामाकुरा जमीनदारशाहीचा अंत केला. तसेच…

होंग लौ मंग (Hónglóu Mèng)

होंग लौ मंग : ही चार सर्वोत्कृष्ट चीनी कादंबर्‍यांपैकी एक कादंबरी. या कादंबरीला इंग्रजी भाषेत द ड्रीम ऑफ रेड चेंबर आणि द स्टोरी ऑफ स्टोन असेही म्हणतात. १८ व्या शतकाच्या…

कायटन (Chiton)

कायटन हे मृदुकाय संघातील (Mollusca) बहुकवची पॉलिप्लॅकोफोरा (Polyplacophora) वर्गातील प्राणी असून किनाऱ्यालगतच्या भरती-ओहोटीमधील प्रदेशांत समुद्रतळाशी किंवा खडकाला चिकटून त्यांच्या खाचीत असतात. काही प्रजाती ह्या समुद्रात ८,००० मी. इतक्या खोलीवरही आढळून…

न्यूशटेल सरोवर (Neuchatel Lake)

स्वित्झर्लंडमधील सर्वांत मोठे सरोवर. स्वित्झर्लंडच्या पश्चिम भागातील जुरा पर्वताच्या पायथ्यालगत असलेल्या स्वीस पठारावर, समुद्रसपाटीपासून ४२९ मी. उंचीवर हे सरोवर स्थित आहे. या सरोवराची लांबी ३८ किमी., रुंदी ६ ते ८…

टाटा मूलभूत संशोधन संस्था, मुंबई (Tata Institute of Fundamental Research, Mumbai (TIFR)

टाटा मूलभूत संशोधन संस्था, मुंबई: (स्थापना – १९४५) टाटा मूलभूत संशोधन संस्था ही विज्ञान, गणित आणि तंत्रज्ञान या तीन क्षेत्रात मूलभूत संशोधन करणारी संस्था आहे. प्रसिद्ध उद्योगपती जे. आर. डी.…

ग्रीक मृत्पात्र चित्रकला : पौर्वात्य काळ्या आकृत्यांची शैली (Greek Pottery Painting : Oriental Black Figure Style)

ग्रीक आर्ष काळातील कलेवर साधारण इ.स.पू. आठव्या शतकाच्या मध्यापासून इ.स.पू. सहाव्या शतकापर्यंत सांस्कृतिक व ऐतिहासिक दृष्ट्या पूर्व भूमध्यासागरीय व पूर्वेकडील प्राचीन भूभागाचा अतिप्रभाव दिसून येतो. प्राचीन ग्रीकमधील या विशिष्ट विकासाच्या…

बालहत्या : चर्चची भूमिका (Infanticide : The Role of The Church)

भ्रूणहत्या म्हणजे गर्भावस्थेत असताना बाळाची केलेली हत्या. जगाच्या सुरुवातीपासूनच अनेक कारणांसाठी भ्रूण-बालहत्या केल्याचे दिसते. आधुनिक युगामध्ये बहुधा अनैतिक संबंधांतून बाळाचा जन्म झाल्यावर होणारी बेअब्रू टाळण्यासाठी, मुलगी नको म्हणून स्त्री-भ्रूणहत्या आणि…

तिबेस्ती पर्वत (Tibesti Mountains)

आफ्रिकेतील मध्य सहारा प्रदेशातील एक पर्वतरांग. तिबेस्ती मासिफ या नावानेही ही पर्वतरांग ओळखली जाते. मध्य सहारामधील मिड-सहारा राइज प्रदेशाचा हा एक भाग आहे. चॅड या देशाच्या उत्तर भागात आणि लिबिया…

शी यु ची (Xī Yóu Jì)

शी यु ची : जर्नी टू द वेस्ट (इं.शी). चिनी साहित्यातील चार महान कादंबऱ्यांपैकी एक लोकप्रिय कादंबरी. ही कादंबरी १६ व्या शतकात मिंग राजवंशाच्या काळात प्रसिद्ध झाली. वूछांग अन या…

भुईमूग (Groundnut)

उन्हाळी हंगामात भुईमूग हे अधिक उत्पादन व सकस चारा देणारे पीक आहे. भुईमूग हे पीक सूर्यप्रकाशाच्या कालावधीला जरी संवेदनक्षम असले तरी भारतात खरीप, रब्बी व उन्हाळी हंगामात घेता येते. उन्हाळी हंगामात…

श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर (Shripad Krushna Kolhatkar)

कोल्हटकर, श्रीपाद कृष्ण : (२९ जून १८७१–१ जून १९३४). मराठी नाटककार, विनोदकार व वाङ्‍मयसमीक्षक. जन्म विदर्भातील बुलढाण्यास. अकोला, पुणे आणि मुंबई येथे बी.ए., एल्एल्. बी. पर्यंतचे शिक्षण. व्यवसाय वकिलीचा. त्यांनी…

संप्रेरक वर्गीकरण (Hormones Classification)

संप्रेरकांचे वर्गीकरण (१) रासायनिक संरचना, (२) विद्राव्यता आणि (३) संप्रेरकांचे कार्यतंत्र यांनुसार केले जाते. (१) रासायनिक संरचना (Chemical Structure) : संप्रेरकांच्या रासायनिक संरचनेमध्ये वैविध्य आढळते. संप्रेरकांचे रासायनिक वर्गीकरण प्रथिन/पेप्टाइड (Protein/Peptide),…

गॉटलंड बेट (Gotland Island)

स्वीडनच्या अखत्यारितील बाल्टिक समुद्रातील बेट व प्रांत. गॉटलंड बेटाचा अक्षवृत्तीय विस्तार ५६° ५४’ उ. ते ५७° ५६’ उ. व रेखावृत्तीय विस्तार १८° ६’ पू. ते १९° ७’ पू. रेखांश आहे.…

लिग्यूरियन समुद्र (Ligurian Sea)

भूमध्य समुद्राचा एक फाटा. इटलीच्या वायव्य किनाऱ्यावर हा समुद्र पसरलेला आहे. उत्तरेस फ्रान्स व प्रामुख्याने इटालियन रिव्हिएरा (लिग्यूरिया) या इटलीच्या किनाऱ्यावरील अरुंद किनारपट्टी, इटलीच्या पश्चिम-मध्य भागातील तस्कनी प्रदेशाचा किनारा आणि…