राज्यशास्त्र

उदारमतवाद : उदारमतवाद ही एक आधुनिक विचारसरणी आहे. परंतु तिचे एकापेक्षा जास्त अर्थ आहेत. अभिजात व आधुनिक उदारमतवाद असा फरक ...

एकप्रतिनिधी मतदारसंघ : निवडणूकीसीठीची प्रतिनिधी मतदारसंघ पध्दती. या पद्धतीमध्ये एका मतदारसंघातून एकच प्रतिनिधी निवडून येतो. ज्यावेळी सर्वाधिक मतांनी प्रतिनिधी निवडण्याची ...

औद्योगिक क्रांतीनंतर विकसित झालेले सामाजिक प्रारूप. औद्योगिक क्रांतीत्त्योर समाज हा मानवी समाजाच्या उत्क्रांतीतील औद्योगिकरणानंतरचा टप्पा मानला जातो. ही अवस्था ज्या ...

कल्पनाचित्र संघटनेतील सर्वोच्च अधिकारी आणि तिच्या कार्याची जबाबदारी असणारा व्यक्ती म्हणजे कार्यकारी प्रमुख होय. कार्यकारी प्रमुखाचे संघटनेतील प्रशासकांवर नियंत्रण असते, ...

शासनाच्या तीन अंगांपैकी/शाखांपैकी एक. धोरणांची अंमलबजावणी आणि कायद्यांची कार्यवाही ही प्रमुख कार्ये पार पाडणारी यंत्रणा. कायदेमंडळाने केलेल्या कायद्यांची अंमलबजावणी आणि ...

काळजीवाहू सरकार : संसदीय पद्धतीच्या शासनामध्ये काळजीवाहू सरकार स्थापन केले जाते. असे सरकार प्रथम इंग्लंडमध्ये स्थापन झाले (१९४५). मंत्रिमंडळाच्या राजीनाम्यानंतर ...

जहालमतवाद : जहालमतवाद म्हणजे मौलिक विचारप्रणालीवर आधारलेली नैतिक वा सामाजिक जीवनाची आधुनिक उपपत्ती. प्रस्थापित समाजव्यवस्था, माणसामाणसांचे संबंध, एकंदर जगाचे भवितव्य ...

दबाव गट म्हणजे समान हितसंबंध आणि संघटित असलेला असा समूह, जो सार्वजनिक धोरणनिर्मितीवर प्रभाव पाडून आपल्या सदस्यांच्या हितसंबंधांचे रक्षण करतो ...

नवमानवतावाद: प्रख्यात भारतीय राजकीय विचारवंत आणि क्रांतीचे धुरंधर मानवेंद्रनाथ रॉय ह्यांनी आपल्या वैचारीक आणि राजकीय जीवनाच्या अखेरच्या पर्वात पुरस्कारिलेले राजकीय ...

नागरिक प्रशासनामध्ये नागरिकांचा आवाज शासन प्रक्रियेमध्ये उमटला जाणे आवश्यक मानले जाते. नागरिकांची सनद हे एक असे साधन आहे कि ज्याद्वारे ...

राजकीय संस्कृतीचा नागरिकांशी संबधित असणारा प्रकार. गॅब्रिएल आमंड आणि सिडने व्हर्बा यांनी हा प्रकार सांगितला आहे. राजकीय संस्कृती म्हणजे राजकीय ...

नाझीवाद : जर्मनीत विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात अडोल्फ हिटलरच्या प्रभावाने निर्माण झालेली पक्ष प्रणाली. नॅशनल सोशॅलिस्ट वर्कर्स पक्षाच्या मूळ जर्मन आद्याक्षरावरून त्याला ...

शासकीय योजना आणि ध्येयधोरणांची अंमलबजावणी करणाऱ्या अधिकारी आणि कर्मचारी वर्गाची यंत्रणा. तिला सरकारी कर्मचाऱ्यांद्वारा  संचालित शासनप्रणाली असेही म्हटले जाते.नोकरशाही ही ...

प्रत्यक्ष लोकशाही : लोकशाही शासन पद्धतीमध्ये प्रत्यक्ष आणि प्रातिनिधीक लोकशाही असे दोन महत्वाचे प्रकार आहेत. नागरिकांच्या प्रत्यक्ष सहभागावर आधारित राज्यव्यवस्था ...

कायद्याची एक शाखा. प्रशासकीय खाती, स्थानिक शासन संस्था, शासकीय प्रमंडळे इ. प्रशासकीय यंत्रणांचे स्वरूप, अधिकार, त्यांच्या सेवकवर्गांविषयीचे नियम यांच्यांशी संबंधित ...

प्रशासनाची तटस्थता म्हणजे प्रशासनाचा राजकीय नि:पक्षपातीपणा किंवा त्याचे अराजकीय स्वरूप होय. याचा अर्थ असा की, सरकार कोणत्याही राजकीय पक्षाचे असले ...

प्रशासन व्यवस्थेत काम करणाऱ्यांनी लोकशाहीतील नीतिमूल्यांचे भान ठेवून आपण जनतेचे सेवक आहोत, या भावनेतून प्रशासन करावे व जनतेचे प्रश्न सोडवून ...

भारतीय संसदेद्वारा संविधानाच्या कलम ३२३ (अ) च्या अंमलबजावणीसाठी १९८५ मध्ये प्रशासकीय न्यायाधिकरण कायदा पारित करण्यात आला. ज्याचा उद्देश केंद्र, राज्य, ...

प्रातिनिधिक लोकशाही : आधुनिक काळात प्रातिनिधिक लोकशाही या अर्थाने केवळ ‘लोकशाही’ अशी संकल्पना वापरली जाते. कारण आधुनिक काळात लोकशाही स्वीकारणाऱ्या ...

देसाई, दौलतराव उर्फ बाळासाहेब : (१० मार्च १९१० – २४ एप्रिल १९८३). महाराष्ट्राचे माजी मंत्री व लोकनेते. त्यांचा जन्म सातारा ...