राज्यशास्त्र

अखिल भारतीय ट्रेड युनियन काँग्रेस : (आयटक). भारतातील कामगार संघटना. ३१ ऑक्टोबर १९२० रोजी या संघटनेची स्थापना झाली. ब्रिटनच्या ट्रेड ...

अधिकार : कोणती कृती अनुज्ञेय आहे आणि कोणती संस्था कायदेशीर आहे ह्या आधुनिक संज्ञेवर अधिकार ही संकल्पना आधारलेली आहे. अधिकाराचा ...

अधिकारदान : एका व्यक्तीचे किंवा नागरिकाचे अधिकार दुसऱ्या व्यक्तीस अगर संस्थेस दिले जाणाऱ्या क्रियेस अधिकारदान म्हणतात. लोकशाही राज्यव्यवस्थेत सार्वभौम सत्ता ...

अधिकारपृच्छा : अधिकारपृच्छा हा एक न्यायालयीन आदेश आहे. तो कायदेशीर आहे. याचा शब्दशः अर्थ आपण हे कोणत्या अधिकारात करीत आहात ...

अधिराज्यत्व : अधिराज्यत्व ह्या संज्ञेने मध्ययुगात राजा, वरिष्ठ सरंजामी सरदार व कनिष्ठ सरदार ह्यांच्यामधील संबंध दर्शविले जात. आता ही संज्ञा ...

अधिसत्तावाद : अधिसत्तावाद ही एक राजकीय प्रवृत्ती आहे. संमतीऐवजी आधिसत्तेवर आधारित शासन संस्थेचा पुरस्कार हे या अधिसत्तावादाचे वैशिष्ट्ये असते. सत्तेवर ...

आंतरराष्ट्रीय राजकारणात असणाऱ्या परंतु सार्वभौमत्व नसणाऱ्या घटकांना अराज्य घटक मानले जाते. मात्र या घटकांचा राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक बाबतींत राष्ट्रीय ...

अमेरिकेच्या परराष्ट्र धोरणाचे एक सूत्र. आपल्या परराष्ट्र नीतीचा पाया म्हणून अलगतेचा अंगीकार अमेरिकेने प्रथमपासून केला व पहिल्या महायुद्धापर्यंत यशस्वी रीतीने ...

अशोकचक्र : भारताच्या राष्ट्रचिन्हावर व राष्ट्रध्वजावर असलेले चक्र. हे सारनाथ येथील उत्खननात सापडले. सारनाथ येथील वस्तुसंग्रहालयात अशोकस्तंभाचे अवशेष आहेत. त्या ...

आघाडी सरकार : दोन किंवा त्यापेक्षा अधिक राजकीय पक्षांनी एकत्र येऊन स्थापन केलेले कार्यकारी मंडळ अथवा मंत्रिमंडळ. लोकशाही व्यवस्था असलेल्या ...

मॉर्टन कॅप्लन, केनेथ वॉल्ट्झ, ह्यूगो ग्रोशियस, जोसेफ फ्रँकेल यांनी आंतरराष्ट्रीय व्यवस्थेची व्याख्या करण्यात आणि या संकल्पनेचा विस्तार करण्यात मोठे योगदान ...

संयुक्त राष्ट्रांच्या सहा प्रमुख अंगांपैकी एक अंग. आमसभेत सर्व सभासददेशांना समान प्रतिनिधित्व आहे. ही संयुक्त राष्ट्रांच्या सनदेत अंतर्भूत असणाऱ्या सर्व ...

द नॅशनल इंटरेस्ट या परराष्ट्र धोरणासंबंधित नियतकालिकाच्या १९८९च्या उन्हाळी आवृत्तीत अमेरिकन नवरूढिवादी राज्यशास्त्रज्ञ फ्रान्सिस फुकुयामा यांनी लिहिलेला ‘इतिहासाचा अंत’ (एंड ...

आंतरराष्ट्रीय संबंधांच्या वास्तववादी दृष्टिकोनाचे समर्थक आंतरराष्ट्रीय राजकारणाचे उच्च राजकारण व निम्न राजकारण असे विभाजन करतात. राष्ट्राच्या सुरक्षिततेशी जोडलेल्या विषयांचा समावेश ...

उत्कल काँग्रेस : ओडिशातील एक प्रादेशिक राजकीय पक्ष. सत्तरच्या दशकातील ओडिशाचे तत्कालीन मुख्यमंत्री विजयानंद (बिजू) पटनाईक यांना कामराज योजनेनुसार आपल्या ...

उदारमतवादाची गृहीतके : आंतरराष्ट्रीय संबंध हे अभ्यासाचे एक वेगळे क्षेत्र म्हणून उदयास येण्यापूर्वीच उदारमतवादी विचारधारा अस्तित्त्वात होती. १६८८ मध्ये इंग्लंडमध्ये ...

उदारमतवाद : उदारमतवाद ही एक आधुनिक विचारसरणी आहे. परंतु तिचे एकापेक्षा जास्त अर्थ आहेत. अभिजात व आधुनिक उदारमतवाद असा फरक ...

एकप्रतिनिधी मतदारसंघ : निवडणूकीसीठीची प्रतिनिधी मतदारसंघ पध्दती. या पद्धतीमध्ये एका मतदारसंघातून एकच प्रतिनिधी निवडून येतो. ज्यावेळी सर्वाधिक मतांनी प्रतिनिधी निवडण्याची ...

बेरनार्त, ऑग्यूस्त मारी फ्रांस्वा : (२६ जुलै १८२९-६ ऑक्टोबर १९१२). बेल्जियमचा पंतप्रधान व शांततेच्या नोबेल पारितोषिकाचा सहमानकरी. ऑस्टेन्ड (बेल्जियम) येथे ...

औद्योगिक क्रांतीनंतर विकसित झालेले सामाजिक प्रारूप. औद्योगिक क्रांतीत्त्योर समाज हा मानवी समाजाच्या उत्क्रांतीतील औद्योगिकरणानंतरचा टप्पा मानला जातो. ही अवस्था ज्या ...