राज्यशास्त्र

झारखंड पक्ष : झारखंड पक्षाची स्थापना १९५० मध्ये झाली. तथापि पक्षाच्या निर्मितीची प्रक्रिया तीस वर्षे अगोदर अस्तित्वात आलेल्या ‘छोटा नागपूर ...

तंत्रज्ञशाही : समाजाचे शासन तंत्रज्ञांकडेच असावे, ही अमेरिकेतील तंत्रज्ञांनी १९३० च्या सुमारास मांडलेली उपपत्ती. न्यूयॉर्क शहरात १९३१–३२ मध्ये हौअर्ड स्कॉट ...

ताश्कंद करार : भारत आणि पाकिस्तान यांमध्ये रशियातील ताश्कंद येथे १० जानेवारी १९६६ रोजी झालेला करार. भारतावरील पाकिस्तानी आक्रमणामुळे ५ ऑगस्ट ...

दंडनीती : प्राचीन भारतीय राजकीय विचार प्रतिपादित करणारा ग्रंथ. ब्रह्मदेव हा या ग्रंथाचा कर्ता आहे. ब्रह्मदेवाचा एक संप्रदाय होता. त्याचे ...

दबाव गट म्हणजे समान हितसंबंध आणि संघटित असलेला असा समूह, जो सार्वजनिक धोरणनिर्मितीवर प्रभाव पाडून आपल्या सदस्यांच्या हितसंबंधांचे रक्षण करतो ...

‘डायस्पोरा’ या इंग्रजी शब्दाचा उगम एका ग्रीक शब्दातून झाला. ज्याचा अर्थ ‘विखुरणे’ असा आहे. डायस्पोरा अर्थात देशांतरित जनसमूह म्हणजे माणसांचा ...

द्विधृवी पक्षव्यवस्था : दोन पक्षांमध्ये व दोन आघाड्यांमध्ये सत्तास्पर्धा असे द्विधृवी पक्षव्यवस्थेचे दोन उपप्रकार भारतात दिसतात. अनेक पक्ष असले तरी ...

नगरराज्य : इंग्लंडमधील राजकीय विचारांच्या अभ्यासात १९ व्या शतकात नगरराज्य ही संकल्पना वापरण्यात आली. ही संकल्पना प्राचीन ग्रीक शहरातील राजकीय ...

उदारमतवादी आणि नव-उदारमतवादी विचारांमधील प्रमुख भेद रॉबर्ट कोहेन याने मांडला आहे. मूळ उदारमतवादी सिद्धांतामागील गृहीतक हे आहे की, देशांमधील व्यापार ...

नवमानवतावाद: प्रख्यात भारतीय राजकीय विचारवंत आणि क्रांतीचे धुरंधर मानवेंद्रनाथ रॉय ह्यांनी आपल्या वैचारीक आणि राजकीय जीवनाच्या अखेरच्या पर्वात पुरस्कारिलेले राजकीय ...

नागरिक प्रशासनामध्ये नागरिकांचा आवाज शासन प्रक्रियेमध्ये उमटला जाणे आवश्यक मानले जाते. नागरिकांची सनद हे एक असे साधन आहे कि ज्याद्वारे ...

राजकीय संस्कृतीचा नागरिकांशी संबधित असणारा प्रकार. गॅब्रिएल आमंड आणि सिडने व्हर्बा यांनी हा प्रकार सांगितला आहे. राजकीय संस्कृती म्हणजे राजकीय ...

नागालँड नॅशनॅलिस्ट ऑर्गनाइझेशन : नागालँड या राज्यातील एक राजकीय पक्ष. स्वातंत्र्यपूर्व काळात आसामच्या आदिवासी भागात ख्रिस्ती धर्मप्रसारकांव्यतिरिक्त इतरांना प्रवेशबंदी होती ...

नाझीवाद : जर्मनीत विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात अडोल्फ हिटलरच्या प्रभावाने निर्माण झालेली पक्ष प्रणाली. नॅशनल सोशॅलिस्ट वर्कर्स पक्षाच्या मूळ जर्मन आद्याक्षरावरून त्याला ...

निम्न राजकारणामध्ये राष्ट्रा-राष्ट्रांमधील व्यापार, पर्यावरण, मानवी हक्क, दहशतवादाविरोधी लढा इत्यादी सामाजिक तसेच लोककल्याणकारी विषयांचा समावेश होतो. त्यांच्याशी संबंधित उद्भवलेले विवाद ...

शासकीय योजना आणि ध्येयधोरणांची अंमलबजावणी करणाऱ्या अधिकारी आणि कर्मचारी वर्गाची यंत्रणा. तिला सरकारी कर्मचाऱ्यांद्वारा  संचालित शासनप्रणाली असेही म्हटले जाते.नोकरशाही ही ...

पक्षविरहित लोकशाही : भारतात मानवेंद्रनाथ रॉय आणि जयप्रकाश नारायण यांनी पक्षविरहित लोकशाही ही संकल्पना मांडली. लोकशाहीच्या विशेषतः प्रातिनिधिक लोकशाहीच्या यशाच्या ...

पंचायत समिती सभापती : पंचायत समितीवर निवडून आलेले सदस्य आपल्या मधून एकाची सभापती म्हणून निवड करतात. महाराष्ट्र जिल्हा परिषद व ...

पसंतीनुसार मतदान पध्दत : भारतामध्ये गुप्तमतदान पध्दतीच्या निवडणुकीमध्ये दोन निवडणूक पध्दतींचा अवलंब केल्याचे दिसून येते, एक पध्दतीमध्ये उमेदवाराच्या नावापुढे / ...

पहिली घटना दुरुस्ती (भारतीय राज्यघटना) :  भारतीय राज्यघटनेतील पहिली घटनादुरुस्ती घटना अंमलात आल्याच्या दुसऱ्याच वर्षी १८ जून १९५१ मध्ये करण्यात ...