लोकसाहित्य – लोकसंस्कृती

लोकजीवनाचा एक भाग. शब्दकोशातील अर्थानुसार उत्सव म्हणजे  ‘‘आनंद, आल्हाद, उत्साह’’. आनंदाचा दिवस, समारंभ, सण आदी. नियताल्हादजनक व्यापार (निश्चितपणे आल्हाद उत्पन्न ...

उमा बाबाजी सावळजकर : (१८२५ – १९१०). एकोणीसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात नावारूपास आलेले महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध लोक कलावंत. कवी आणि भेदिक शाहीर ...

भारतीय लोकसंस्कृतीतील स्त्रीजीवनातील महत्त्वाची रूढी. ही रूढी प्रतीकात्मकतेने साजरी होते. भारतातील विविध प्रांतात व विविध समाजजीवनात व स्तरात ही पद्धत ...

कमसाले : कर्नाटक राज्यातील एक लोकनृत्यशैली.कर्नाटकातील चामराजनगर जिल्ह्यात महाडेश्वर या देवतेची पूजा केली जाते.त्यासाठी महाडेश्वर महाकाव्याचे कथा गायन केले जाते.महाडेश्वर ...

बिदागी किंवा बक्षिसी देणाऱ्या यजमानाचे नाव सांगण्याची  सांकेतिक पद्धती. मूळात तो शब्द ‘करपल्लवी’ असा असावा पूर्व विदर्भाच्या भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर ...

धान्य पिकवणारी देवता. पावरा आदिवासी ख्ळ्यात ज्वारीची मळणी करण्याअगोदर ज्वारीच्या कणसांच्या राशीचा पूजाविधी करतात. पूजाविधी केल्याने करहरण माता प्रसन्न  होते, ...

कथेंतल्या किंवा गीतांतल्या आणि कलाकृतींतल्या बीजरूप अंशाला शास्त्रीय परिभाषेत कल्पनाबंध असे म्हणतात. अनेक कथाबीजांची कथावस्तू किंवा संविधानक तयार होते. या ...

हिंदू पुराणकथांतील एक वृक्ष. स्वर्गातील मंदार, पारिजात, संतान, कल्पवृक्ष व हरिचंदन या पंचदेवतरूंत त्याची गणना असून तो इच्छित वस्तू देतो, ...

लोकसाहित्य आणि लोकसंस्कृतीच्या दृष्टीने सांस्कृतिक महत्व असणारे प्रतिक. शास्त्रीय दृष्ट्या सायप्रिइडी कुलातील सायप्रिया वंशाच्या सागरी गोगलगाईंच्या शंखांना कवडी म्हणतात. कवड्या ...

धार्मिक भावनेवर आधारलेली लोककथा. व्रतवैकल्याच्या निमित्ताने सांगितली जाणारी गोष्ट. श्रद्धेने आचरणात येणाऱ्या व्रताची फलनिष्पत्ती सांगणे, हा कहाणीचा मुख्य  उद्देश. अशा ...

कांताबाई सातारकर : (१९३९) महाराष्ट्रातील सुप्रसिद्ध वगसम्राज्ञी. गुजरातमधील बडोदा जिल्ह्यातल्या टिंबा या छोट्याशा गावी दगडखाणीत काम करणाऱ्या साहेबराव व चंद्राबाई ...

पाश्चात्य संगीताच्या प्रभावाखाली असलेले गोव्यातील ख्रिस्ती लोकांचे कोंकणी गीत. या शब्दाची उत्पत्ती पोर्तुगीजमधील Cantar म्हणजे गायन करणे या शब्दातून झाली ...

कानोबा म्हणजे झाडीपट्टीतील जन्माष्टमी. कानोबा हे श्रीकृष्णाचे नाव असून त्यात हिंदीतील कन्हैया आणि मराठीतील विठोबाचा बा या दोहोंचे मिश्रण झालेले ...

कार्तिक पौर्णिमेला झाडीबोलीत कारकत असे संबोधले जाते. अन्यत्र असलेल्या प्रथेप्रमाणे झाडीपट्टीतदेखील या दिवशी सायंकाळी तुळशीचे लग्न लावतात. ज्या उसाकरिता झाडीपट्टी ...

कवलापूरकर, काळू-बाळू : महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध तमाशा कलावंत .काळू आणि बाळू दोन जुळे भाऊ.काळू म्हणजे लहू संभाजी खाडे तर बाळू म्हणजे ...

किसन महाराज साखरे : (१९३८). वारकरी कीर्तनकार, प्रवचनकार, संत वाङ्मयाचे प्रवाचक,अभ्यासक,तत्त्वचिंतक म्हणून प्रसिध्द आहेत. त्यांचा जन्म लातूर जिल्ह्यातील पान चिंचोली ...

हिंगे, किसनराव : (जन्म : १८ ऑगस्ट १९२९ – १ जून १९९८).महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध सेवाव्रती शाहीर. जन्मस्थळ पुणे. वडिलोपार्जित व्यवसाय – ...

कीर्तनपरंपरा : महाराष्ट्रात कीर्तनाचे पुढील पारंपरिक प्रकार आहेत १) वारकरी, २) नारदीय, ३) रामदासी, ४) गाणपत्य, ५) शाक्त, ६) राष्ट्रीय, ...

कुटियट्टम् :  केरळमधील अतिप्राचीन पारंपरिक लोकनाट्य कला. या कलेचा प्रचार प्रसार मंदिराच्या माध्यमातून झालेला आहे. कुटियट्टम् याचा अर्थ एकत्र येऊन ...

कुडमुडे जोशी : भविष्य सांगून उदरनिर्वाह करणारी महाराष्ट्रातील भटकी जमात. हातात कडबुडे घेऊन भीक मागणाऱ्या जोशांची (अब्राम्हण) एक जात असा ...