लोकसाहित्य – लोकसंस्कृती

खंडोबाचे जागरण हा खंडोबा या कुलदैवताचा संकीर्तन प्रकार असून कुळधर्म-कुळाचार म्हणून खंडोबाचे जागरण घातले जाते. हे जागरण विधिनाट्य म्हणूनही ओळखले ...

आदिवासी कोरकू नाट्य. हे मूलतः विधिनाट्य आहे. महाराष्ट्रातील दंडार, खडी गंमत, आणि सोंगी भजन या प्रकाराशी साम्य असणारा हा नाट्य ...

खुरीस : ख्रिस्ती धर्मियांच्या पवित्र क्रॉसला गोव्यात खुरीस म्हणतात. खुरीस हे आजच्या काळात ख्रिस्ती धर्माचे प्रतीक मानण्यात येते.  ख्रिस्ती धर्म ...

पश्चिम विदर्भातील एक लोकनाट्य. विशेषत: नागपूर व वर्धा या जिल्ह्यांमध्ये या लोकनाट्याचे प्रचलन आढळते. या लोकनाट्यातील नायिकेचे नाव गंगासागर हे ...

गाढवांचा पोळा  : बैलाप्रमाणे गाढवाची पूजा करणारी विदर्भातील एक स्थानविशिष्ट परंपरा. लोकजीवनातील लोक आपली रूढी, परंपरा आणि संस्कृती शक्यतो जपण्याचा ...

गाबित शिग्माखेळ : होळी सणानिमित्त कोकणच्या गाबीत समाजात सादर होणारे विधीनाट्य म्हणजे शिग्माखेळ होय. सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड तालुक्यात गाबीत समाजातील ...

सापाचे खेळ दाखवून उदरनिर्वाह करणारी जमात. गारूडी म्‍हणजे जादूगार. ह्या जमातीतील लोक विषाचे दात काढलेले साप बाळगतात आणि त्‍या सापांद्वारे ...

गावगाड्याबाहेर हा प्रभाकर मांडे यांचा ग्रंथ महाराष्ट्रातील भटक्या-विमुक्त जातीजमातींवरील महत्त्वपूर्ण आणि विश्वसनीय दस्तऐवज आहे. भारतातील ग्रामसंस्था,जिला ‘गावगाडा’ म्हणतात,तिच्या व्यवस्थेत समाविष्ट ...

गावात नैसर्गिक व तत्सम संकटांनी प्रवेश करू नये या धार्मिक भावनेपोटी गाववस्तीच्या शिवेवर मंत्रतंत्राच्या साहाय्याने रेषा काढून गाव बंद करणे ...

चैत्र शुद्ध प्रतिपदेस गुढी पाडवा असे नाव असून साडेतीन शुभ मुहूर्तांपैकी तो एक शुभ मुहूर्त मानला जातो. शालिवाहन शकारंभही (इ ...

श्रावण वद्य अष्टमीस मध्यरात्री कृष्णजन्म झाला, म्हणून हा दिवस कृष्णजयंती,जन्माष्टमी किंवा गोकुळाष्टमी या नावांनी ओळखला जातो.देवकीच्या उदरी कृष्णाचा जन्म होताच ...

गोड्डे रामायण : केरळमधील कोची भागात गायले जाणारे कोकणी भाषेतील रामायण. ताडपत्रांवर मल्याळम लिपीत लिहिलेले हे लोकगीतांच्या स्वरूपातील रामायण एर्णाकुलम ...

महाराष्ट्रातील काही कुळांत प्रचलित असलेला एक कुलाचार. घरातील मंगलकार्य निर्विघ्नपणे पार पडल्याबद्दल देवीची स्तुती व पूजा करून तिच्या उपकारस्तवनाचा हा ...

महाराष्ट्रातील गोंधळ हा विधिनाट्यप्रकार करणारे लोक किंवा जमात. त्यांना गोंधळी म्हणून ओळखलं जातं. प्रामुख्याने महाराष्ट्रात गोंधळी समाजात कदमराई आणि रेणुराई ...

गोरवारा कुनिथा : कर्नाटकातील धार्मिक लोकनृत्य. ते मैलारलिंग या देवतेच्या उत्सवात सादर केले जाते.कर्नाटकातील कुरुबा गौदास ह्या जमातीतील लोक मैलार ...

आफळे, गोविंदस्वामी  : ( ११ फेब्रुवारी १९१७ – १ नोव्हेंबर १९८८ ). समर्थ संप्रदायी राष्ट्रीय कीर्तनकार. पिढीजात कीर्तनपरंपरा असणाऱ्या आफळे घराण्यात ...

मराठी लोकसाहित्यातील हा एक गीतप्रकार. कृष्णाच्या बालक्रिडा, त्याच्या खोड्यांनी त्रस्त झालेल्या गौळणींनी यशोदेकडे आणलेल्या तक्रारी, त्यांतूनच गौळणींनी मांडलेले कृष्णदेवाचे प्रच्छन्न ...

ग्रामसंस्थेला भारतात विशेष महत्त्व असून ह्या ग्रामांची जी संरक्षक दैवते आहेत, त्यांना ग्रामदैवते म्हणतात. ग्रामसंस्थेत ह्या ग्रामदैवतांना प्राचीन काळापासून फार ...

घांगळी : आदिवासी तंतूवाद्याचा उत्कृष्ठ नमुना म्हणजे घांगळी हे वाद्य होय. उपलब्ध नैसर्गिक साधनसामुग्रीच्या आधारे या वाद्याची निर्मिती केली जाते ...

घुमट : गोवा आणि कोकणातील एक पुरातन स्वरूपाचे अवनध्द वर्गवारीतील लोकवाद्य. याचा आकार मडकीसारखा असतो; परंतु या मातीच्या मडकीची दोन्ही ...