प्राणिविज्ञान

शावकरूपजनन (Paedomorphosis) ही काही उभयचर प्राण्यांमध्ये आढळून येणारी एक अवस्था. यास अकालजनन असेही म्हणण्याची पद्धत आहे. या प्रकारात सामान्य वयात  ...

सगळ्या जिवंत प्राण्यांत अगदी साधी शरीररचना असणारा हा प्राणी आहे. आधुनिक वर्गीकरणानुसार दृश्यकेंद्रकी अधिक्षेत्रामधील (Eukaryotic Domain) अमीबोझोआ संघातील (Amoebozoa Phylum) ...

सजीवाच्या उत्क्रांतीमध्ये कमी विकसित किंवा कार्यक्षमता कमी झालेल्या शरीरातील काही अवयवांना अवशेषांगे (Vestigial organs) म्हणतात. लॅटिन भाषेमध्ये vestigium म्हणजे वाळूतून ...

आंधळा साप (इंडोटिफ्लॉप्स ब्रॅमिनस) आंधळा साप : खवल्यांनी झाकलेले डोळे. हा साप सरीसृप (Reptilia) वर्गाच्या स्क्वामाटा (Squamata) गणातील टिफ्लोपिडी (Typhlopidae) ...

पृष्ठवंशी संघातील स्तनी (mammalia) वर्गाच्या खुरी अधिगणाच्या समखुरी गणातील (Artiodactyla) सर्वांत मोठी वन्य मेंढी आहे. हिचे शास्त्रीय नाव ओव्हिस ॲमॉन (Ovis ...

हा मांसाहारी (Carnivora) गणातील आफ्रिकेत आढळणारा सस्तन प्राणी आहे. तो हायानिडी (Hyaenidae) कुलातील प्रोटिलीनी (Protelinae) उपकुलात अस्तित्वात असलेला एकमेव प्राणी ...

पृष्ठवंशी संघाच्या सरीसृप वर्गाच्या (Reptilia) स्क्वॅमाटा-सरडा (Squamata-Lijzard) गणातील इग्विनिआ (Iguania) उपगणातील इग्वानिडी (Iguanidae) कुलातील सरड्यासारखा दिसणारा परंतु, त्याच्यापेक्षा मोठा प्राणी ...

कायटन हे मृदुकाय संघातील (Mollusca) बहुकवची पॉलिप्लॅकोफोरा (Polyplacophora) वर्गातील प्राणी असून किनाऱ्यालगतच्या भरती-ओहोटीमधील प्रदेशांत समुद्रतळाशी किंवा खडकाला चिकटून त्यांच्या खाचीत ...

सजीव पेशींची बहुतेक सर्व रचना आणि जैविक प्रक्रिया प्रथिनांद्वारे (Proteins) होतात. प्रथिनांचे कार्य त्यांच्या विशिष्ट रचनेवर अवलंबून असते. प्रथिन निर्मितीचा ...

गांडूळ या प्राण्याचा समावेश वलयी संघाच्या (Annelida) ऑलिगोकीटा (Oligocheta; अल्परोमी) वर्गामध्ये होतो. याच्या सु. १,८०० हून अधिक जाती आहेत. त्यांपैकी भारतात ...

ग्लुकोज ही कार्बनचे सहा अणू असलेली शर्करा असून सर्व सजीव पेशींतील उर्जेचा प्रमुख स्रोत आहे. आहारातील स्टार्च, सेल्युलोज, पेक्टीन यांसारख्या ...

घोरपड हा सरीसृप वर्गातील स्क्वॅमॅटा (Squamata) गणातील व्हॅरॅनिडी (Varanidae) कुलातील प्राणी असून याचे शास्त्रीय नाव व्हॅरॅनस बेंगालेन्सिस (Varanus bengalensis) आहे ...

अपृष्ठवंशी उपसृष्टीतील प्राथमिक पेशी संघटन असलेल्या सजीवांचा संघ. यामध्ये सर्व प्रकारच्या स्पंजांचा समावेश होतो. या संघातील प्राण्यांच्या शरीरावर बाहेरून अनेक ...

निसर्गत: काही पदार्थ विविध प्रकारे प्रकाशमान होतात. त्यातील प्रतिदीप्ती (Fluorescence), स्फुरदीप्ती (Phosphorescence), रासायनिक प्रतिदीप्ती (Chemical fluorescence) हे प्रमुख प्रकार आहेत ...

जीवनसत्त्व म्हणजे अत्यंत सूक्ष्म प्रमाणात सजीवास आवश्यक चयपचयास मदत करणारा असा कार्बनी रेणू आहे. यांपैकी काही आवश्यक रेणू सहसा शरीरात ...

वनस्पती व प्राणी यांच्या वर्गीकरणात उपयोगात आणले जाणारे सर्वांत लहान व उत्क्रांतीच्या दृष्टीने महत्त्वाचे असे एकक म्हणजे जाती होय. जीववैज्ञानिक ...

सर्व जनुकांचा संच म्हणजेच सजीवांचा जीनोम (Genome) होय. काही विषाणूंचा अपवाद वगळता सर्व सजीवांचा जीनोम डीएनए रेणूच्या स्वरूपात असतो. इतिहास ...

बहुतेक सर्व दृश्यकेंद्रकी पेशीतील अनेक पेशी अंगकांपैकी पेशीद्रवामध्ये असलेले एक पेशीअंगक. तंतुकणिका गोल चेंडूच्या आकाराची किंवा अंडाकृती असून तिचा व्यास ...

स्तनी वर्गाच्या मांसाहारी (Carnivora) गणातील हायनिडी कुलातील सस्तन प्राणी. या कुलातील याच्या हायना (Hyena) व क्रोकूटा (Crocuta) या दोन प्रजाती ...

सस्तनी वर्गाच्या बोव्हिडी (Bovidae) कुलातील आणि समखुरी अधिगणातील (आर्टिओडॅक्टिला) ही सर्वांत मोठी जंगली मेंढी आहे. ती तिबेटच्या पठारावर लडाखच्या उत्तर ...