भाग २ : घटसर्प ते पॅरामिशियम
ना. धों. महानोर
प्रस्तावना

घटसर्प ते पॅरामिशियम

विसावे शतक विज्ञानाचे असले, तरी एकविसावे शतक हे तंत्रज्ञानाचे आहे. तंत्रज्ञानाचा स्पर्श जीवसृष्टीतील प्रत्येक जीवाला झाला आहे. पृथ्वीवरील चराचर सृष्टीला व्यापणारी आपली पंचसृष्टी जीवसृष्टीच्या किमयागरात सदोदित भ्र टाकत आहे. परंतु गरुडझेपाने उंचावणारे विज्ञान-तंत्रज्ञान हे जेवढे मानवी प्रगतीच्या दृष्टीने हिताचे तेवढेच पर्यावरणीय दृष्टीने कधी-कधी धोक्याचे ठरत आहे. पर्यावरणातील जागतिक तापन, हवामान बदल, कचरा व्यवस्थापन, जैविक संरक्षण व संवर्धन इ.च्या अनुषंगाने शाश्वत विकास व अजेंडा २१ या बाबी समाजात प्रकर्षाने महत्वाारच्या ठरत आहेत. या सर्व बाबी अंतर्भूत करणारा जीवसृष्टी आणि पर्यावरणाचा भाग दुसरा घटसर्प ते पॅरामिशियम (सु. २९५ नोंदी) हा ज्ञान-ऐवज कुमारांसाठी मराठी विश्वकोश घेऊन येत आहे.

जीवसृष्टी आणि पर्यावरणातील विस्मीत करणाऱ्या अनाकलनीय गोष्टींचा आकलनापर्यंतचा अद्भूत व रोमांचकारी प्रवास कुमार विश्वकोशाच्या स्वरूपात कुमारांना होणार आहे. कुमार विश्वकोशाचा हा ज्ञान-ऐवज कुमारांच्या पिढीला ज्ञानसमृद्ध करायला आणि वैज्ञानिक दृष्टीकोन वृद्धिंगत करण्यास मदत करणारा आहे. यातील नोंदी कुमारांसाठी सोप्या, सुटसुटीत, रंगीत चित्रांसह, ध्वनिमुद्रित स्वरूपात आपणास उपलब्ध करून देत आहोत.

चंडोल (Indian bushlark)

चंडोल

एक गाणारा पक्षी. या पक्ष्याचा समावेश पॅसेरिफॉर्मिस गणाच्या ॲलॉडिडी कुलामध्ये होतो. जगभर याच्या १८ प्रजाती असून या सर्व पक्ष्यांना सामान्यपणे ...
चतुर (Dragon Fly)

चतुर

संधिपाद संघाच्या ओडोनेटा गणातील एक कीटक. या गणात ११ कुले आहेत. जगभरात त्यांच्या सु. ५,५०० जाती असून त्यांपैकी सु. ५०० ...
चंदन (Sandalwood tree)

चंदन

सुगंधी तेलासाठी प्रसिद्ध असलेला एक वृक्ष. हा वृक्ष सँटॅलेसी कुलातील असून जगभर चंदनाच्या साधारणपणे २५ जाती आहेत. हा मूळचा भारतीय ...
चंदनबटवा (Garden Orache)

चंदनबटवा

चंदनबटवा ही ॲमरँटेसी कुलाच्या चिनोपोडिओइडी उपकुलातील वनस्पती असून तिचे शास्त्रीय नाव ॲट्रिप्लेक्स हॉर्टेन्सिस आहे. पालक, बीट या वनस्पतीदेखील या उपकुलात ...
चपटकृमी (Platyhelminthes)

चपटकृमी

अपृष्ठवंशी प्राण्यांचा एक संघ. या संघात सुमारे १३,००० जाती आहेत. त्यांचे शरीर लांब, अधरीय पृष्ठ बाजूंनी चपटे व द्विपार्श्वसममित असते ...
चयापचय (Metabolism)

चयापचय

सजीवांच्या जीवनासाठी आवश्यक असलेले पदार्थ आणि ऊर्जा यांची पेशींद्वारे निर्मिती होत असताना घडून येणाऱ्या विविध रासायनिक प्रक्रिया. या प्रक्रियांमुळे सजीवांमध्ये ...
चवळी (Cowpea)

चवळी

वर्षायू शिंबावंत वनस्पती. चवळी ही वनस्पती फॅबेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव विग्ना अंग्युईक्युलेटा आहे. अगस्ता, उडीद आणि गोकर्ण इ ...
चहा (Tea)

चहा

पाने व फुलांसहित चहा केवळ पानांच्या उत्पादनासाठी ज्यांची लागवड केली जाते अशा काही वनस्पतींमध्ये चहाच्या वनस्पतीला विशेष स्थान आहे. ही ...
चाकवत (White goosefoot)

चाकवत

एक प्रकारची पालेभाजी. ही वर्षायू वनस्पती ॲमरँटेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव चिनोपोडियम आल्बम आहे. जगभर सर्वत्र या ओषधीची लागवड ...
चातक (Pied crested cuckoo)

चातक

कोकिळा, पावशा वगैरे पक्ष्यांबरोबरच चातक या पक्ष्याचाही क्युक्युलिडी कुलात समावेश होत असून तो आफ्रिका व आशिया खंडांत आढळतो. त्याच्या प्रमुख ...
चाफा (Champaka)

चाफा

‘चाफा’ या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या सदाहरित वनस्पती वेगवेगळ्या कुलांतील असून त्यांपैकी काही एकदलिकित तर काही व्दिदलिकित आहेत. या वनस्पतींना विविध ...
चामखीळ (Wart)

चामखीळ

त्वचेच्या पृष्ठभागावर वाढलेले लहान व खडबडीत अर्बुद. त्वचेच्या वेगवेगळ्या भागांवर प्रामुख्याने हात व बोटांची मागील बाजू, चेहरा, टाळू, पायाचा तळवा ...
चारोळी (Chironji tree)

चारोळी

चारोळी हा वृक्ष ॲनाकार्डिएसी कुलातील असून त्याचे शास्त्रीय नाव बूखनॅनिया लँझान आहे. आंबा व काजू या वनस्पतीदेखील या कुलातील आहेत ...
चास (Indian roller)

चास

उड्डाण करताना कौशल्यपूर्ण कसरती करणारा कोरॅसिइडी कुलातील एक पक्षी. इराण, इराकपासून पाकिस्तान, भारत, श्रीलंका, म्यानमार, चीनचा काही भाग तसेच आग्नेय ...
चिकणा (Common wireweed)

चिकणा

उष्ण व उपोष्ण प्रदेशांत आढळणारी बहुवर्षायू वनस्पती. ही भेंडीच्या माल्व्हेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव सिडा ॲक्यूटा आहे. तसेच ती सिडा ...
चिंकारा (Indian gazelle)

चिंकारा

चिंकारा या समखुरी प्राण्याचा समावेश स्तनी वर्गाच्या बोव्हिडी कुलाच्या अँटिलोपिनी उपकुलात केला जातो. त्याचे शास्त्रीय नाव गॅझेला गॅझेला आहे. भारत, ...
चिकाळ वनस्पती (Laticiferous plant)

चिकाळ वनस्पती

चिकाळ वनस्पती (Laticiferous plant) : पहा चीक ...
चिकुनगुन्या (Chikungunya)

चिकुनगुन्या

अल्फा-विषाणूंनी बाधित झालेले डास चावल्यामुळे होणारा एक आजार. हातापायांचे सांधे सतत दुखणे, अंगावर (विशेषकरून हात, पाय, छाती व पाठीवर) पुरळ ...
चिकू (Sapodilla)

चिकू

चिकू चिकू हा सॅपोटेसी कुलातील वृक्ष असून त्याचे शास्त्रीय नाव ॲक्रस सॅपोटा आहे. ॲक्रस ममोसाॲक्रस झपोटीला, मॅनिलकारा ॲक्रस, मॅनिलकारा झपोटा ...
चिकोरी (Chicory)

चिकोरी

चिकोरी (सिकोरियम इंटीबस) चिकोरी ही एक बहुवर्षायू वनस्पती ॲस्टरेसी कुलातील असून तिचे शास्त्रीय नाव सिकोरियम इंटीबस आहे. याच वनस्पतीच्या मुळांची ...