(प्रस्तावना) पालकसंस्था : महाराष्ट्र आरोग्य विज्ञान विद्यापीठ, नाशिक | समन्वयक : सरोज उपासनी | संपादकीय सहायक : पल्लवी नि. गायकवाड

रुग्णाच्या सर्व गरजा तत्परतेने, काळजीपूर्वक व शास्त्रीय पद्धतीने पूर्ण करण्याला रुग्णपरिचर्या म्हणतात. आजारी व्यक्तीची योग्य काळजी घेऊन, वैद्याने योजिलेल्या उपचारांचा त्याला सर्व प्रकारे फायदा मिळवून देणे हा रुणपरिचर्येचा प्रमुख उद्देश असतो. परिचर्या हा वैद्यकाचा महत्त्वाचा घटक असल्याने अनादिकालापासून ज्ञात असल्याची नोंद भारतीय इतिहासात आढळते. सुश्रुतांनी सांगितलेल्या वैद्यकाच्या चार आधारस्तंभांपैकी “रुग्णपरिचारिका” हा महत्त्वपूर्ण आधारस्तंभ आहे. चरकांच्या मते परिचारिकेला, “औषध तयार करण्याचे किंवा त्यांचे मिश्रण तयार करता येण्याचे ज्ञान असावे; परिचर्या करणारी व्यक्ती हुशार, रुग्णसमर्पित व कायावाचामने शुद्ध असावी.”
परिचर्या हा व्यावसायिक अभ्यासक्रम असून त्यासाठी प्रशिक्षित परिचारिका (स्त्री / पुरुष) पदवी, पदविका व पदव्युत्तर हे शिक्षण घेऊन प्राविण्य मिळवितात. त्यानंतर परिचारिका विविध वयोगटातील व विविध आजारांनी ग्रस्त रुग्णांना विविध दवाखाने, आरोग्यकेंद्र यामार्फत सेवा-शुश्रूषा पुरवितात. तसेच त्या निरोगी व्यक्ती व कुटुंबांचे आरोग्य संवर्धन, आरोग्य संवर्धन, आरोग्य शिक्षण पुरवून प्रतिबंधात्मक सेवा समाजाला पुरवितात.

मानवाची शुश्रूषा करणे हे रुग्णपरिचारिकेचे आद्य कर्तव्य असते. परिचारिकेने रुग्णाची सेवा करणे, त्याच्या सामाजिक व आध्यात्मिक परिसराची तो रोगमुक्त होण्यास योग्य अशी परिस्थिती निर्माण करण्याची जबाबदारी घेणे, तसेच आरोग्य शिक्षणाने व स्वत:च्या उदाहरणाने आजार टाळणे आणि प्रकृतिस्वास्थ्य टिकविण्याचे महत्त्व पटविणे ही कार्ये करतात. वैयक्तिक, कौटुंबिक व सामाजिक स्वास्थ्यविषयक सेवा करताना इतर आरोग्यासंबंधीच्या सेवांबरोबर सहसंयोजन साधणे जरूर असते. परिचर्येची गरज जागतिक स्वरूपाची आहे. परिचर्येच्या आड देश, जात, वर्ण, राजकीय किंवा सामाजिक भेदभाव येऊ शकत नाहीत.

मराठी भाषा व मराठी संस्कृती यांच्या संवर्धनासाठी व प्रसारासाठी मराठी विश्वकोश कार्यरत आहे. त्यालाच अनुसरून परिचर्या किंवा नर्सिंग या विषयातील अद्ययावत ज्ञान मराठीतून उपलब्ध करून देण्याचे कार्य परिचर्या या ज्ञानमंडळाद्वारे करण्यात येत आहे. परिचर्या या ज्ञानमंडळामध्ये मूलभूत परिचर्या, संशोधन व व्यवस्थापन परिचर्या, सामाजिक आरोग्य परिचर्या, वैद्यकिय व शल्यचिकित्सा परिचर्या, मानसिक आरोग्य व मानसिक आजार परिचर्या, स्त्रीरोग व प्रसुतिशास्त्र परिचर्या आणि बालरोग व संगोपन परिचर्या या उपविषयांचा समावेश केला आहे. या नोंदी विशिष्ट परिचर्या, वैशिष्ट्यपूर्ण परिचर्या आणि इतर वैशिष्ट्यपूर्ण परिचर्या या विभागांत वर्गीकृत करून दिल्या आहेत. या विषयाचे महत्त्वपूर्ण ज्ञान मराठीतून उपलब्ध झाल्याने वाचकांना नक्कीच उपयुक्त ठरेल.

अतिदक्षता विभाग : परिचारिकेचे कर्तव्य व जबाबदारी (Intensive Care Unit : Duties and Responsibilities of Nurse)

अतिदक्षता विभाग : परिचारिकेचे कर्तव्य व जबाबदारी

अतिदक्षता विभाग (intensive care unit; ICU) याला इंटेन्सिव्ह थेरपी युनिट, इंटेन्सिव्ह ट्रीटमेंट युनिट (ITU) किंवा क्रिटिकल केअर युनिट (CCU) म्हणून ...
आघात रुग्ण परिचर्या (Trauma patient Nursing)

आघात रुग्ण परिचर्या

अपघात, बलात्कार किंवा नैसर्गिक आपत्ती इत्यादींसारख्या भयानक घटनेला भावनिक प्रतिसाद म्हणजे आघात किंवा ट्रॉमा होय. आघाताचा प्रकार व रुग्णाची सर्वसाधारण ...
उपजत व्यंग (Congenital Anomalies)

उपजत व्यंग

ज्या बालकांना कोणत्याही कारणाने शारीरिक अथवा मानसिक व्यंग असते त्यास उपजत व्यंग किंवा जन्मजात विकृती असे म्हणतात. बाह्य शरीररचनेतील विकृती ...
ऋतुनिवृत्ती व परिचर्या (Menopause and Nursing)

ऋतुनिवृत्ती व परिचर्या

ऋतुनिवृत्ती : स्वाभाविक ऋतुस्राव बंद होण्याच्या कालाला ऋतुनिवृत्ती किंवा रजोनिवृत्ती असे म्हणतात. सर्वसाधारणपणे वयाच्या ४५ ते ५० व्या वर्षी स्त्रीला ...
ऋतुस्राव व परिचर्या (Menstruation And Nursing)

ऋतुस्राव व परिचर्या

ऋतुस्राव : मुलगी वयात आल्यावर योनिमार्गातून दर महिन्यास जो रक्तस्राव होतो त्यास ऋतुस्राव, रजोदर्शन अथवा मासिक पाळी असे म्हणतात. मुलगी ...
कर्करोग नियंत्रण व प्रतिबंध परिचर्या (Cancer Control  and Prevention Nursing)

कर्करोग नियंत्रण व प्रतिबंध परिचर्या

मानवी शरीरातील पेशींची अनियंत्रित व असामान्य वाढ म्हणजे कर्करोग. प्रत्यक्षात कर्करोग म्हणजे काही एकच रोग नाही तर एका विशिष्ट प्रकारच्या ...
कौटुंबिक आरोग्य सेवा व परिचर्या (Family Health care & nursing)

कौटुंबिक आरोग्य सेवा व परिचर्या

प्रस्तावना : सामाजिक आरोग्य परिचर्येमध्ये कौटुंबिक आरोग्य सेवा हा अतिशय महत्त्वाचा भाग असतो. प्रत्येक समाजात किंवा देशात कुटुंब व्यवस्था ही ...
कौटुंबिक परिचर्या देण्यासाठी उपयोगी स्त्रोत  (Identifying resources in Family Health Nursing Care)

कौटुंबिक परिचर्या देण्यासाठी उपयोगी स्त्रोत  

प्रस्तावना : कौटुंबिक आरोग्य सेवा देताना त्या कुटुंबाच्या आरोग्य समस्या व गरजा शोधल्यानंतर त्या गरजा पुरविण्यासाठी उपलब्ध साधने किंवा स्त्रोत ...
गृहभेटीद्वारे कौटुंबिक आरोग्य परिचर्या (Family Oriented Nursing Care : Home Visit)

गृहभेटीद्वारे कौटुंबिक आरोग्य परिचर्या

प्रस्तावना : गृहभेटी देऊन आरोग्याची काळजी घेणे ही आरोग्य सेवा देण्यासाठी सामाजिक परिचर्येची पारंपरिक पद्धत आहे. ज्या योगे कुटुंबातील सदस्यांचे ...
ग्रामीण आरोग्य सेवा : पर्यवेक्षक भूमिका (Rural Health Services : Supervisor Role)

ग्रामीण आरोग्य सेवा : पर्यवेक्षक भूमिका

प्रस्तावना : भारतातील “ग्रामीण आरोग्य मिशन” या कार्यक्रमांतर्गत ग्रामीण आरोग्य परिचर्या देण्यासाठी आरोग्य सेवेमध्ये पर्यवेक्षकांची नेमणूक केली जाते. यात स्त्री ...
जीवनावश्यक चिन्हे तपासणीमध्ये परिचारिकेची भूमिका (Role of Nurse in Examination of Vital Signs)

जीवनावश्यक चिन्हे तपासणीमध्ये परिचारिकेची भूमिका

प्रस्तावना : व्यक्ती आजारी पडल्यानंतर त्याच्या आजाराचे निदान करणे व उपचार पद्धती ठरविणे यासाठी आरोग्य संस्थांमध्ये नियमित व वारंवार त्याची ...
जोखमीचे गरोदरपण व परिचर्येचे निरीक्षण (Risk Pregnancy and Care Monitoring)

जोखमीचे गरोदरपण व परिचर्येचे निरीक्षण

प्रसूति व स्त्रीरोग परिचारिका गरोदर माता तपासणी केंद्रात गरोदर स्त्रियांची तपासणी करताना स्वाभाविक गरोदरपण व जोखमीचे गरोदरपण यांची लक्षणे समजून ...
नवजात शिशु परिचर्या (Neonatal Nursing)

नवजात शिशु परिचर्या

बालकाच्या आयुष्यातील जन्मानंतरचा साधारणत: चार आठवड्यापर्यंतचा कालावधी हा नवजात शिशू कालावधी म्हणून ओळखला जातो. प्रत्येक बालकाची शारीरिक आणि मानसिक वाढ ...
परिचर्या : व्यवसायिक संकल्पना (Nursing : Occupational Concept)

परिचर्या : व्यवसायिक संकल्पना

प्रस्तावना : कोणताही व्यवसाय हा नितीमूल्यांवर आधारित असतो. ज्याचा प्रमुख हेतू म्हणजे माणसाचा उत्कर्ष व्हावा व समाजाचे कल्याण व्हावे असा ...
परिचर्या (आरोग्य सेवेचा अविभाज्य भाग)(Nursing)

परिचर्या

परिचर्येचा उगम आरोग्याच्या मूलभूत आणि सार्वत्रिक गरजांमध्ये सापडतो. आरोग्याबाबतची सर्वात महत्त्वाची आणि अत्यावश्यक गरज म्हणजे सेवा शुश्रूषा. योग्य शुश्रूषेमुळेच आजारपणात ...
परिचर्या क्षेत्रात संगणकाची उपयुक्तता (The Usefulness of Computer in Nursing field)

परिचर्या क्षेत्रात संगणकाची उपयुक्तता

संगणकाने प्रत्येक क्षेत्रावर प्रभाव टाकलेला आहे. उद्योग, व्यवसाय, शिक्षण, वैज्ञानिक संशोधन, समाज सेवा, कायदा, कला, संगीत, चित्रकला, आरोग्यसेवा इ. सर्व ...
परिचर्या प्रक्रिया (NURSING PROCESS)

परिचर्या प्रक्रिया

प्रत्येक रुग्णाला किंवा व्यक्तीला सर्वसमावेशक अथवा व्यक्तिगत परिचर्या देऊन पद्धतशीरपणे त्यांची समस्या सोडविण्याचा दृष्टिकोन म्हणजे परिचर्या प्रक्रिया होय. रुग्णालयात दाखल ...
परिचर्या व्यवस्थापन प्रक्रिया (Nursing Management System)

परिचर्या व्यवस्थापन प्रक्रिया

प्रस्तावना : रुग्णालयातील परिचर्या व्यवस्थापनात रुग्ण सेवा देण्यासाठी विविध प्रक्रियांचा समावेश केला जातो. रुग्ण सेवा ही रुग्णाला कोणत्या प्रकारचा आजार ...
परिचर्या शुश्रूषा व्यवस्थापन व प्रशासन (Nursing Management & amp; Administration)

परिचर्या शुश्रूषा व्यवस्थापन व प्रशासन 

प्रशासन हा शब्द व्यवस्थापनाच्या संदर्भात वापरला जातो. याचा सर्वसाधारण अर्थ म्हणजे कोणत्याही प्रकारची सेवा देणाऱ्या लोकांची काळजी घेण्याची सामूहिक क्रिया ...
परिचर्या संशोधन : अर्थ व व्याख्या (Nursing Research : Meaning and Definitions)

परिचर्या संशोधन : अर्थ व व्याख्या

अर्थ : संशोधन म्हणजे पुन्हा पुन्हा शोधणे, काळजीपूर्वक परीक्षण करणे. संशोधन म्हणजे सध्या अस्तित्वात असणाऱ्या ज्ञानाचे व माहितीचे प्रमाणीकरण करून ...
Loading...