
अँड्रू बेल (Andrew Bell)
बेल, अँड्रू : (२७ मार्च १७५२–२७ जानेवारी १८३२). विख्यात स्कॉटिश शिक्षणतज्ज्ञ व भारतीय सहाध्यायी शिक्षणपद्धतीचा प्रवर्तक. त्यांचा जन्म सेंट अँड्रूज ...

अंतर्गत मूल्यमापन (Internal evaluation)
वर्षभरातील शालेय परीक्षांतील गुण, स्वाध्याय, गृहपाठ, शाळेतील विविध उपक्रम इत्यादी तंत्रसाधनांद्वारा विद्यार्थ्यांच्या योग्यतेचे आणि प्रगतीचे केलेले मापन म्हणजे अंतर्गत मूल्यमापन ...

अध्ययन (Learning)
ज्या प्रक्रियेच्या माध्यमातून ज्ञान व अनुभवांचे संपादन केले जाते आणि सुयोग्य वर्तन, विविध कौशल्ये, अभिवृत्ती व मूल्ये यांचा विकास साधला ...

अध्यापन प्रतिमाने (Teaching Models)
वर्गामध्ये अध्यापनासाठी मार्गदर्शन करू शकणारा आकृतिबंध किंवा आराखडा विद्यार्थी व शिक्षक यांनी परस्पर सहकार्याने विविध शैक्षणिक मार्ग, कृती, पद्धती इत्यादींचा ...

अध्यापनाची तंत्रे (Teaching Techniques)
अध्यापनाचे तंत्र म्हणजे अध्यापन विषयक घेतलेला पवित्रा. अध्यापन कार्यात विविध पद्धतींबरोबरच तंत्रेही वापरली जातात. यामध्ये प्रश्नोत्तर, नाट्यीकरण, बुद्धिमंथन, चर्चा, सांघिक ...

अध्यापनातील सर्जनशीलता (Creativity in Teaching)
पारंपरिक पद्धतीने अध्यापन न करता स्वनिर्मित नवीन अध्यापन पद्धतीचा वापर करून अध्यापन करणे म्हणजे अध्यापनातील सर्जनशीलता होय. देशाच्या पुढच्या पिढीची ...

अनुताई वाघ (Anutai Wagh)
वाघ, अनुताई (Wagh, Anutai) : (१७ मार्च १९१०–२७ सप्टेंबर १९९२). सुप्रसिद्ध सामाजिक कार्यकर्त्या, शिक्षणतज्ज्ञ आणि पद्मश्री पुरस्काराच्या मानकरी. त्यांचा जन्म ...

अनुदेशन प्रणाली (Instruction System)
प्रणाली उपागमानुसार शैक्षणिक उपक्रमांची तपशीलवार विस्तृत योजना आखणे, ती विविध चाचण्यांद्वारे कार्यान्वित केलेले मूल्यमापन व त्यातून मिळालेल्या तथ्यांद्वारे मूळ योजनेत ...

अनौपचारिक शिक्षण (Informal Education)
चार भिंतीच्या बाहेर कोणत्याही अध्यापकाविना, नियोजित अभ्यासक्रमाविना, पाठ्यपुस्तकाविना, वेळापत्रकाविना मिळणारे शिक्षण म्हणजे अनौपचारिक शिक्षण होय. या शिक्षणात काहीही निश्चित नसते ...

अपंग एकात्मिक शिक्षण (Disability Integrated Education)
सामान्य मुलांबरोबर अपंग मुलांनाही शिक्षणात समाविष्ट करून त्यांना एकत्रितपणे शिक्षण देणे, म्हणजे अपंग एकात्मिक शिक्षण. २०१४ नंतर भारतामध्ये कोणत्याही प्रकारची ...

अभियोग्यता चाचणी (Aptitude Test)
जगातील कोणत्याही दोन व्यक्ती पूर्णत: समान नसून त्यांच्या मानसिक योग्यतेमध्ये व्यक्तिगत फरक असतो. मानसशास्त्रज्ञांनी या मानसिक क्षमतेस अभियोग्यता असे म्हटले ...

अभ्यासक्रम (Curriculum)
शिक्षणाची उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी जे जे संस्कारकारी अनुभव योजले जातात, त्या सर्वांचा समावेश अभ्यासक्रमात होतो. अभ्यासक्रमास अभ्यासयोजना असेही म्हणतात. ज्ञान ...

अभ्यासक्रम विकसन (Curriculum Development)
अध्ययनार्थ्यांची अभिरुची, क्षमता आणि गरज यांच्या आधारे विचार करून अध्ययनअनुभव निवडणे, त्यांची रचनात्मक कार्यवाही करणे इत्यादी फलितांचे मूल्यमापन करण्यासाठी समाविष्ट ...

आन्तोन सिमायॉनॉव्हिच माकारिएन्को (Anton Semyonovich Makarenko)
माकारिएन्को, आन्तोन सिमायॉनॉव्हिच : (१३ मार्च १८८८–१ एप्रिल १९३९). रशियन शिक्षणतज्ज्ञ. त्यांचा जन्म युक्रेनमधील बिलोपिलीआ येथे एका रेल्वेकामगाराच्या कुटुंबात झाला ...

आपत्ती व्यवस्थापन (Disaster Management)
निसर्गाने किंवा मानवाने निर्माण केलेल्या संकटाचा समाज किंवा पर्यावरणावर होणाऱ्या प्रतिकूल परिणामांवर शास्त्रीय दृष्ट्या योग्य उपाययोजना करणे म्हणजे आपत्ती व्यवस्थापन ...

आप्पासाहेब पवार (Appasaheb Pawar)
पवार, आप्पासाहेब गणपतराव : (५ मे १९०६ –३० डिसेंबर १९८१). महाराष्ट्रातील एक शिक्षणतज्ज्ञ, मुरब्बी प्रशासक, मराठ्यांच्या इतिहासाचे ख्यातकीर्त संशोधक आणि ...

आभासी वर्ग (Virtual Classroom)
ही संगणक आणि नेटवर्क प्रणालीवर आधारित विद्यार्थी व तज्ज्ञ मार्गदर्शक वा अध्यापक यांच्यात संवाद साधण्यासाठी वास्तवभासी वर्गखोलीसारखे वातावरण निर्माण करणारी ...

आशुतोष मुकर्जी (Ashutosh Mukherjee)
मुकर्जी, आशुतोष : (२९ जून १८६४–२५ मे १९२४). प्रसिद्ध भारतीय शिक्षणशास्त्रज्ञ. त्यांचा जन्म कलकत्ता (कोलकाता) येथे गरीब ब्राह्मण कुटुंबात झाला ...

इव्हान इलिच (Ivan Illich)
इलिच, इव्हान (Illich, Ivan) : (४ सप्टेंबर १९२६ – २ डिसेंबर २००२). प्रसिद्ध ऑस्ट्रियन शिक्षणतज्ज्ञ, धर्मशास्त्रज्ञ, तत्त्वज्ञ, सामाजिक समीक्षक आणि ...

ई–शिक्षण (E–Learning)
विविध यांत्रिक साधनांचा उपयोग करून वेगवेगळ्या विषयांचे स्वयंअध्ययन अथवा अध्यापन करणे म्हणजे ई-शिक्षण होय. विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात माहिती तंत्रज्ञानातील प्रगतीमुळे ...