
रामचंद्र दत्तात्रेय रानडे (Ramchandra Dattatraya Ranade)
रानडे, रामचंद्र दत्तात्रेय : (३ जुलै १८८६—६ जून १९५७). भारतीय तत्त्वज्ञ व संत. काही तत्त्वज्ञांचा दृष्टीकोन विश्वकेंद्रित असतो, तर काहींचा ...

राल्फ वॉल्डो इमर्सन (Ralph Waldo Emerson)
एमर्सन, राल्फ वॉल्डो : ( २५ मे १८०३ – २७ एप्रिल १८८२ ). अमेरिकन प्रभावी वक्ता, कवी व निबंधकार. ही ...

रूडोल्फ क्रिस्टॉफ ऑइकेन (Rudolf Christoph Eucken)
ऑइकेन, रूडोल्फ क्रिस्टॉफ : (५ जानेवारी १८४६ ‒ १५ सप्टेंबर १९२६). जर्मन तत्त्ववेत्ता. जन्म ऑरिश येथे. त्याचे शिक्षण गटिंगेन व ...

रॉबिन जार्ज कॉलिंगवुड (Robin George Collingwood)
कॉलिंगवुड, रॉबिन जार्ज : (२२ फेब्रुवारी १८८९—९ जानेवारी १९४३). ब्रिटिश तत्त्ववेत्ता आणि इतिहासकार. जन्म कॉनिस्टन (उत्तर लॅंकाशर) येथे. त्याचे शिक्षण ...

लघु सत्यता कोष्टक पद्धती (Shorter Truth Table Method)
लघु सत्यता कोष्टक पद्धती ही एक निर्णय पद्धती (Decision Procedure) आहे. एखादा विधानाकार (Statement-form) सर्वतः सत्य, सर्वतः असत्य वा यादृच्छिक ...

लूटव्हिख आंड्रेआस फॉइरबाख (Ludwig Andreas Feuerbach)
फॉइरबाख, लूटव्हिख आंड्रेआस : ( २८ जुलै १८०४—१३ सप्टेंबर १८७२ ). जर्मन तत्ववेत्ता व धर्मशास्त्रवेत्ता. जन्म लांट्शूट, बव्हेरिया येथे. विद्यार्थिदशेत ...

लेव्हायथन (Leviathan)
प्रसिद्ध ब्रिटिश तत्त्वज्ञ थॉमस हॉब्स यांच्या महत्त्वाच्या ग्रंथांपैकी लेव्हायथन हा एक ग्रंथ. १६४२ ते १६५१ दरम्यान यादवी युद्ध अनुभवलेल्या हॉब्स ...
वरकरणी कर्तव्ये (Prima-facie Duties)
प्लेटो व ॲरिस्टॉटल यांचे तत्त्वविचार प्रसृत करण्याचे विल्यम डेव्हिड रॉस (१८७७–१९७१) यांचे कार्य प्रसिद्ध आहे. तसेच त्यांनी मांडलेली ‘प्राइमा-फेसी ड्यूटिज’ ...

वाङ्मयचौर्य (Plagiarism)
“एखाद्या लेखकाची मूळ साहित्यकृती पूर्णतः वा अंशतः दुसऱ्या लेखकाने स्वतःच्या नावे प्रसिद्ध करून ती स्वतःची असल्याचे भासविणे, ह्यास ‘वाङ्मयचौर्य’ म्हणतात ...

विधेय तर्कशास्त्र (Predicate Logic)
तर्कशास्त्रातील एक महत्त्वाची संकल्पना. हिला ‘विधेय कलन’ असेही म्हटले जाते. तर्कशास्त्र हे मुख्यत्वेकरून युक्तिवादाशी संबंधित आहे. युक्तिवाद म्हणजे विधानांचा असा ...

विनोबा भावे (Vinoba Bhave)
भावे, विनोबा : (११ सप्टेंबर १८९५–१५ नोव्हेंबर १९८२). थोर गांधीवादी आचार्य व भूदान चळवळीचे प्रवर्तक. कोकणातील रायगड जिल्ह्याच्या पेण तहसिलातील गागोदे ...

विलर्ड व्हॅन ओर्मन क्वाइन (Willard Van Orman Quine)
क्वाइन, विलर्ड व्हॅन ओर्मन : (२५ जून १९०८—२५ डिसेंबर २०००). प्रसिद्ध अमेरिकन तर्कशास्त्रज्ञ व तत्त्वज्ञ. अमेरिकेच्या ओहायओ संस्थानात ॲक्रन येथे जन्म ...

विल्यम अर्नेस्ट जॉन्सन (W. E. Johnson)
जॉन्सन, विल्यम अर्नेस्ट : (२३ जून १८५८—१४ जानेवारी १९३१). प्रसिद्ध ब्रिटिश तर्कवेत्ता. जन्म केंब्रिज येथे. १९०२ पासून तो केंब्रिजमधील किंग्ज ...

विल्यम जेम्स (William James)
जेम्स, विल्यम : (११ जानेवारी १८४२ –१९ ऑगस्ट १९१०). प्रसिद्ध अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ व फलप्रामाण्यवादाचा एक संस्थापक. जन्म न्यूयॉर्क येथे. पित्याचे ...

विल्यम ह्यूएल (William Whewell)
ह्यूएल, विल्यम : (२४ मे १७९४—६ मार्च १८६६). इंग्रज तत्त्वज्ञ, गणितज्ञ आणि इतिहासकार. त्याचा जन्म जॉन ह्यूएल आणि एलिझाबेथ बेनिसन ...

वेल्टनशाउंग (Weltanschauung)
जर्मन भाषेतील ‘वेल्टनशाउंग’ ही संज्ञा इंग्रजीतील ‘वर्ल्ड-व्ह्यू’ या संकल्पनेशी नाते सांगणारी आहे. तिचे भाषांतर ‘जगत्-दर्शन’ असे करता येते. ‘वेल्ट’ म्हणजे ...

व्यक्तीच्या तदेवतेची समस्या (Problem of Personal Identity)
आपले मित्र, नातेवाईक, परिचित व्यक्ती यांना आपण मनोमन ओळखतो आणि म्हणतो की, ही तीच व्यक्ती आहे, जी माझ्याबरोबर शिकत होती; ...

व्यवहारवाद (Commonsense Philosophy)
अठराव्या शतकात टॉमस रीड (१७१०–९६) आणि अन्य काही स्कॉटिश तत्त्वज्ञांनी उदयास आणलेला एक तत्त्वज्ञानीय पंथ. जग आणि माणूस ह्यांच्या स्वरूपासंबंधीचे ...

व्हिल्हेल्म डिल्टाय (Wilhelm Dilthey)
डिल्टाय, व्हिल्हेल्म : (१९ नोव्हेंबर १८३३—१ ऑक्टोबर १९११). जर्मन तत्त्वज्ञ. व्हीस्बाडेनजवळील बीब्रिख येथे जन्म. त्याचे वडील कॅल्व्हिन पंथाचे उपदेशक (Priest) ...

शंकर दत्तात्रेय जावडेकर (S. D. Javadekar)
जावडेकर, शंकर दत्तात्रेय : (२६ सप्टेंबर १८९४—१० डिसेंबर १९५५). प्रज्ञावंत गांधीवादी भाष्यकार व एक तत्त्वचिंतक. त्यांचा जन्म कोल्हापूर जिल्ह्यातील मलकापूर ...